همه چیز درباره ناو پهپادبر شهید بهمن باقری

بیست و چهار سال پیش بود که کشتی کانترینربر «ایران کرمان» در کارخانه کشتی‌سازی اولسان متعلق به صنایع سنگین هیوندای کره جنوبی به آب انداخته شد. این ناو برای انتقال محموله‌های کانتینری مختلف با ظرفیت ۳۳۰۰ کانتینر وارد خطوط کشتیرانی ایران شده بود. نه سال بعد نام این کشتی به سیلورکرفت (Silver craft) و سه سال بعد از آن به پرارین (Perarin) تغییر پیدا کرد.

پرارین یک کشتی با ۲۴۰ متر طول و ۳۲ متر عرض بود و توانایی حمل ۴۲۰۰۰ تن محموله (شامل وزن سوخت و آب شیرین) را داشت. این کشتی مجهز به یک پشرانه دیزلی 8S70MC-C ساخت شرکت MEN است که ۳۲۰۰۰ اسب بخار قدرت دارد و این کشتی را به سرعت ۴۰ کیلومتر بر ساعت می‌رساند. این کشتی در طول دوره خدمات خود چندین دوره اورهال اساسی (بازآمد) را پشت سر گذاشته است که دو مرتبه آن، یک‌بار در ژوشان چین و یک‌بار در بندر عباس در کارخانه ایزوایکو بوده است.

اواسط زمستان سال ۱۴۰۰ بود که زمزمه پیوستن دو ناو با نام های شهید مهدوی (C110-3) و شهید بهمن باقری (C110-4) به نیروی دریایی سپاه شنیده می‌شد. پس از آن با انتشار تصاویر بیشتر مشخص شد که این دو ناو حاصل تغییر کاربری دو کشتی کانتینری ساروین و پرارین خواهند بود.پرارین و ساروین که مشخصات یکسانی داشتند به عنوان کشتی‌ تجاری مسن محسوب می‌شدند و به همین علت توسط آخرین مالک خود به قیمت حدود ۵ میلیون دلار به فروش گذاشته شده بودند. شهید مهدوی قرار بود تا با تغییرات اندکی روی کشتی ساروین وارد خدمت شود اما نیروی دریایی سپاه در نظر داشت تا شهید بهمن باقری را به یک ناو پهپاد بر تبدیل بکند.

از سال‌ها پیش با پا به عرصه گذاشتن پهپاد‌ها به حوزه نظامی روز به روز نقش و اهمیت آن‌ها افزایش یافته است. با پررنگ شدند استفاده از پهپادها در ماموریت‌های مختلف اعم از شناسایی رزمی و تمرینی در نیروی دریایی کشور‌های مختلف و توسعه پهپاد‌های مختلف برای ایفا نقش در دریاها؛ توسعه ناو‌هایی با توانایی‌های تخصصی برای به‌کارگیری پهپاد‌ها مورد انتظار بود. در جدیدترین تعریف «ناو‌ پهپادبر» به ناوی اطلاق می‌شود که دارای عرشه پرواز بوده که با استفاده از آن پهپاد‌ها قابلیت برخاست و فرود را خواهند داشت.

در سال‌های اخیر کشورهای مختلفی دست به تغییر یا ساخت شناورهای نظامی با توانایی انجام این ماموریت زده‌اند. از طرح نیروی دریایی انگلستان برای تغییر و تجهیز ناوهای هواپیمابر به پهپادهای مختلف، به‌کارگیری پهپاد در ناو آبی-خاکی نیروی دریایی کره جنوبی تا تجهیز ناو آبی-خاکی ترکیه به مجموعه‌ای از پهپادها در نتیجه ناکامی در دستیابی به جنگنده لایتنینگ و حالا ناو ناو آبی-خاکی جدید چین با توانایی میزبانی و استفاده از پهپاد‌ها و طرحهای دیگری که معرفی شده‌اند یا در دست ساخت قرار دارند، همه نشان‌دهنده جایگاه رو‌به رشد این کلاس از ناو‌ها در نیروهای مدرن در سراسر دنیا است.

پهپاد‌های ناونشین نیز به دلیل شرایط متفاوت حامل هواگرد (ناو) با پایگاه زمینی دارای ویژگی‌های خاصی هستند. طول عرشه ناو حامل در مقایسه از باند فرود پایگاه بسیار کوتاه‌تر (چند صد متر در مقابل چند کیلومتر) است. برای جبران این کاهش طول، از مکانیسم‌های برخاست مختلفی مانند سکوی پرش، منجنیق (کاتاپولت) بخار یا مغناطیسی و یا JATO (بوستر راکتی کمکی) بهره‌گیری شده یا خود پهپاد با توانایی برخاست و نشست عمودی (VTOL) طراحی می‌شود. در بین این روش‌ها منجنیق‌ها تواناترین محسوب می‌شوند اما به دلیل تکنولوژی بالا و هزینه بالای ساخت زیاد متداول محسوب نمی‌شوند.

استفاده از سکو پرش بطور معمول هواگرد را با محدودیت در حمل سلاح مواجه می‌کند، اما هزینه ساخت پایینی دارد. دیگر ویژگی پهپادهای ناونشین که در طراحی مد نظر قرار می‌گیرد، توانایی نشست و برخاست کوتاه (STOL) است که تا حدودی می‌تواند جبران کننده محدودیت حمل سلاح باشد. این توانایی با استفاده از تغییر در طراحی بال‌ها، افزایش قدرت موتور و استفاده از مواد سبک تر حاصل می‌شود. خصوصیت دیگر هواگردهای ناونشین، مقاومت بالای ارابه فرود این هواگردها برای تحمل ضربات شدید هنگام فرود روی ناو است. به‌طور کلی بازیابی پهپادها یا با فرود روی عرشه به وسیله ارابه فرود انجام می‌شود یا چتر فرود راه دیگر انجام این فرآیند است. کنترل ابعاد پهپاد با ویژگی‌هایی مثل بال جمع‌شونده برای اشغال کمتر فضا در عرشه پرواز و یا آسانسور ناو نیز دارای اهمیت است.

تغییر کاربری شناورهای غیر نظامی به نظامی اما، نه رویکردی نوین بوده نه روشی منسوخ؛ از جنگ‌های جهانی، جنگ فانکلند تا امروز شناورهای غیرنظامی در کاربری نظامی استفاده شده و می‌شوند. این کاربری از استفاده بدون تغییر ساختار، تغیر کاربری با تغییر ساختار تا توسعه محصولات نظامی از پلتفرم شناور‌های غیرنظامی را شامل می‌شود. این رویکرد مزایا و معایب مختلفی دارد، از مزایای آن به کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت برآورد کردن نیاز اشار کرد و از معایب آن، فقدان استانداردهای طراحی نظامی، محدودیت در اجرای ماموری نسبت به شناورهای تخصصی قابل ذکر هستند. طبیعتا مقایسه قابلیت‌ها و ویژگی‌های شناورهای تغییر کاربری داده شده با شناورهای توسعه یافته برای کاربری نظامی با توجه به اخلاف فاحش هزینه فاقد منطق محسوب می‌شود.

اولین تغییر کاربری یک شناور غیر نظامی به یک شناور نظامی در ایران ناوبندر مکران از نیروی دریایی ارتش بود که حاصل ایجاد تغییراتی در یک نفت‌کش محسوب می‌شود. نیروی دریایی سپاه اما برای ساخت ناو پهپادبر شهید بهمن باقری، به سراغ یک کشتی کانتینربر یعنی پرارین رفت. ناو کانتینربر برخلاف نفتکش توانایی حمل یا انتقال سوخت خیلی بالایی نداشته، اما فضای خالی سطح زیرین عرشه این کشتی‌ها دست طراح را برای تعبیه آشیانه هواگردها در فضای زیر عرشه باز می‌کند.

برای ساخت عرشه فرود در راستای طول ناو (تا بیشترین طول را داشته باشد)، نیاز به حذف پل فرماندهی پرارین بود که علاوه بر پیچیدگی مضاعف، هزینه را افزایش می‌داد. پس تصمیم بر ایجاد یک عرشه فرود مورب گرفته شد. به جهت نیاز بر نصب تجهیزات الکترونیکی مختلف دکل جدیدی در بالای پل فرماندهی ساخته شده و در سمت چپ جزیره ناو (مشرف به عرشه فرود) اتاق کنترل پروازی در ساختار پل فرماندهی ایجاد شده است. در عرشه فرود یک آسانسور به ابعاد ۷ در ۱۱ متر در نظر گرفته شده است که هواگردها را از آشیانه زیر عرشه به عرشه پرواز منتقل می‌کند. طول باند پروازی، ۱۷۰ متر و عرض آن ۱۸ تخمین زده می‌شود. سکو (رمپ) پرش دارای شیب تقریبی ۲۵ درجه و طول ۴۵ متر است.

تسلیحات

در فضای پشت پل فرماندهی، پد فرود بالگرد برای نشست و برخاست بالگردهای متوسط تا سنگین در نظر گرفته شده است. در بخش تسلیحات این ناو مجهز به دو پرتاب‌گر دوتایی موشک کروز ضد کشتی مادون صوت در هر سمت ناو (مجموعا ۸ موشک) از نوع قادر / قدیر است. هم‌چنین یک کانتینر که احتمالا میزبان موشک بالستیک ضدکشتی یا تهاجم زمینی است در این فضا مشاهده می‌شود. در انتهای ناو و زیر پد فرود بالگرد ۲ پرتاب‌گر ۲ فروندی موشک پدافندی کوثر و دو گتلینگ ۲۰ م.م در دو سمت ناو قرار دارد. در بخش جلوی ناو نیز علاوه بر توپ ۳۰ م.م ۲ پرتاب‌گر ۲ و ۴ فروندی موشک پدافندی کوثر و دو توپ هدایت دستی ۲۰ م.م در دو سمت ناو قرار دارد.

در مجموع ۸ موشک ضدکشتی کادون صوت، ۱۰ موشک پدافندی کوتاه‌برد کوثر، ۴ توپ ۲۰ م.م با هدایت دستی و اپتیکی و یک توپ ۳۰ م.م احتمالا از نوع 2A42 تسلیحات این ناو را تشکبل می‌دهند.

در دو سمت بدنه ناو دو دریچه بارگیری و باراندازی با ابعاد ۷ در ۳.۵ متر مشاهده می‌شود. این دریچه‌ها در محل ذخیره‌سازی شناورها در فضای زیرین عرشه پرواز قرار داشته و مجهز به جرثقیل برای رهاسازی یا بازیابی شناورهای مختلف شامل قابق‌های تندرو و موشک‌انداز، زیردریایی خیس و ... است. هم‌چنین این دریچه برای بارگیری تدارکات نیز استفاده می‌شود.

هواگردها

به‌طور کلی هواگرهای ناو پهپادبر شهید بهمن باقری به دو دسته پهپادها و بالگردها تقسیم می‌شوند. در بخش بالگردها این ناو توانایی پذیرش بالگردهای میل Mi-17 با توانایی تجهیز به تسلیحات هوا به سطح و بکارگیری در نقش ترابری، بالگردهای Bell-214 نیروی دریایی سپاه در نقش شناسایی و بالگردهای Bell-206 با توانایی تجهیز به موشک ضد کشتی و انجام ماموریت شناسایی را دارد.

در بخش پهپادی شاهد استفاده از پهپادهای مهاجر-۶ پهپاد ابابیل-۳ و پهپاد عمود پرواز سری چمروش هستیم. نسخه ناونشین پهپاد مهاجر-۶ با سامانه اپتیکی جدید توانایی به‌کارگیری در ماموریت‌های رزمی با استفاده از انواع تسلیحات هوا به سطح مثل موشک الماس را دارا است و دو پهپاد ابابیل-۳ و چمروش بیشتر کارایی شناسایی خواهند داشت.

ناو پهپادبر شهید بهمن باقری میزبان دو نسخه پهپاد با پیشرانه جت مشتق شده از پروژه قاهر ۳۱۳ هستند. این پهپادها که از نظر ابعاد کوچک‌تر از جت با سرنشین قاهر محسوب می‌شوند. برای این دو نوع پهپاد، توانایی انجام ماموریت‌های شناسایی و رزمی شامل هوا به سطح و احتمالا هوا به هوا در سطح محدودی پیش‌بینی می شود. ضمن این موضوع که اطلاعاتی از این دو پهپاد موجود نیست در آینده در مطلبی جدا به آن پرداخته خواهد شد.

پهپادها با استفاده از آسانسور ناو از آشیانه به روی عرشه پروازی منتقل می‌شوند. در فضای عرشه ناو شاهد دریچه های دیگری احتمالا به عنوان آسانسور تسلیحات یا مقر سوختگیری پهپادها هستیم و در ادامه پهپادها با استفاده از سکو پرش برخاسته و با استفاده از کابل مهار با فرود بر عرشه بازیابی ‌می شوند. با توجه به طیف و طراحی پهپادهای موجود می‌توان توسعه پهپادها موثرتر و توانمندتری از پهپادهای فعلی این ناو را متصور بود و انتظار داشت.

با توجه به ماموریت‌های طولانی مدتی که برای ناو پهپادبر شهید بهمن باقری در نظر گرفته شده است. این ناو مجهز به بیمارستانی مستقل بوده، که شامل ۶ تخت بستری، نجهیزات پزشکی مروبطه شامل دندان پزشکی، رادیولوژی و ... است. هم چنین با توجه به فضای قابل توجه این ناو امکانات تفریحی مثل زمین چمن برای خدمه در نظر گرفته شده است.

چرا ناو پهپادبر؟

در دهه گذشته نیروی دریایی سپاه پاسداران که محدوده عملیاتی‌ای محدود به خلیج فارس داشت، با توسعه و تغییر کاربری شناورهای سنگین‌تر این محدوده را به سواحل مکران، دریای عمان، خلیج عدن و در نهایت میانه اقیانوس هند گسترش داد. یکی از وجوه مهم نیاز به یک ناو در کلاس شهید بهمن باقری، توانایی ایجاد محدوده‌های وسیع‌تری در گشت دریایی، شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات است. اما اهمیت این موضوع در چیست؟

از سال ۲۰۱۷ میلادی کشتی فله‌بری با نام ساویز، از کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در منطقه باب المندب بین خلیج عدن و دریای سرخ و نزدیکی سواحل یمن مستقر بود. گرچه این دعاوی هیچ‌گاه به اصبات نرسید اما از میانه جنگ یمن منابع عربستان سعودی، رژیم صهیونیستی و آمریکایی حضور این ناو را مرتبط با فعالیت‌های شناسایی، جمع‌آوری اطلاعات در کمک به یمن می‌دانستند. در نهایت در درگیری‌های دریایی ایران با رژیم صهیونیستی، کشتی ساویز در سال ۲۰۲۱ دچار صدمه به بدنه کشتی از سوی رژیم صهیونیستی شد که باعث شد این کشتی به ایران بازگشته و کشتی دیگری با نام بهشاد جایگزین آن شد.

از این جهت کسب اشراف اطلاعاتی با فرآیندهای گشت دریایی، شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات دارای اهمیت است. استفاده از پهپادها در این فرآیند به ناو شهید بهمن باقری این امکان را می‌دهد تا گستره ماموریت خود را بسیار افزایش دهد. البته توانایی پهپادها به ماموریت شناسایی محدود نمی‌شود. استفاده رزمی از پهپادها در نقش‌های ضدکشتی و تهاجم زمینی نیز مورد انتظار است. یکی از دیگر ماموریت‌هایی که پهپادها توانایی ایفا نقش در آن را دارند، عملیات کشف و انهدام ضد واحدهای زیرسطحی است.

چه‌گونه بهتر می‌شود؟

به‌طور معمول در سراسر دنیا، شناورهایی در این کلاس به تسلیحات سنگین مثل موشک‌های ضدکشتی، پرتابگرهای عمودی، موشک‌های پدافندی برد متوسط و بلند تجهیز نمی‌شوند و وظیفه دفاع از آن‌ها در میدان نبرد برعهده ناوهای رزمی همراه است. در نیروی دریایی سپاه همراهی ناو پهپادبر شهید بهمن باقری بر عهده ناوهای محافظ سبک (کوروت) کلاس شهید سلیمانی و در آینده ناوهای رزمی سنگین‌تر خواهد بود. گرچه تجهیز ناو پهپادبر شهید بهمن باقری به موشک‌های ضد کشتی در پوشش ضعف کمیت موشک‌های ضد کشتی در ناوهای کلاس شهید سلیمانی مفید خواهد بود، اما پیش از این تسلیحات یکی از دسته تسلیحاتی که تا حد زیادی جزو ملزومات ناو‌های حامل هواگرد هستند، تسلیحات دفاع نقطه‌ای محسوب می‌شوند.

تسلیحات دفاع نقطه‌ای به عنوان آخرین حلقه پدافندی ناوهای رزمی، نقش کلیدی در دفاع از ناو در مقابل پرتابه‌های مختلف ضد کشتی که از سد پدافند برد بلند تا کوتاه گذشته‌اند ایفا می‌کند. این سامانه‌ها که به‌طور کلی به انواع مبتنی بر توپ و موشک یا ترکیبی تقسیم می‌شوند از دهه‌ها پیش در صنایع دفاعی ایران در دست توسعه قرار دارند اما هم‌چنان با گذر سال‌های متمادی جای خالی این تسلیحات حیاتی در ناوهای مختلف نیروی دریایی سپاه و ارتش احساس می‌شود. هم‌چنین استفاده از پرتاب‌گرهای اهداف کاذب برای منحرف کردن موشک‌ها نیز گزینه‌ای مناسب به‌شمار می‌رود.

نیروی دریایی سپاه با استفاده از موشک پدافندی کوثر و توپ‌های ۲۰ و ۳۰ م.م مجهز به اپتیک سعی نموده تا این ضعف را تا حد زیادی کاهش دهد. گرچه تاثیر این تسلیحات در دفاع نقطه‌ای غیر قابل انکار است اما در مقایسه با تسلیحات دفاع نقطه‌ای روز دنیا که از توپ‌های با نواخت بالاتر یا موشک‌هایی با تعداد بیشتر استفاده می‌کنند هم‌چنان فاصله زیادی دارد.

با وجود این موضع که ذکر شد در روند معمول ناوهای حامل هواگرد به موشک‌های پدافندی سنگین مجز نمی‌شوند، اما در شرایط میدان نبرد فعلی فشار بالایی بر پدافند از وجه تعداد بالای اهداف متخاصم وارد می‌شود؛ با توجه به محدودیت کمیت موشک‌های پدافندی در پرتابگرهای عمودی ناوهای کلاس شهید سلیمانی قرارگیری پرتابگر موشک‌های پدافندی در فضاهای بلا استفاده ناو پهپادبر شهید باقری روش مناسبی برای رویارویی با این چالش می‌تواند باشد.

ماموریت ضد زیردریایی شامل کشف و مقابله یکی از پتانسیل‌های قابل بهره‌گیری در ناو پهپادبر شهید بهمن باقری است. فارغ از توانایی تجهیز این ناو به اژدر و یا سونار یدک‌کش، وجه پررنگ‌تر این پتانسیل توسعه و به‌کارگیری پهپادهایی با توانایی حمل تجهیزات کشف زیردریایی مثل پرتابگر سونوبوی است. فرود و برخاست پهپادها از سکویی مانند ناو پهپادبر شهید بهمن باقری انجام این ماموریت مهم در آب‌های دور از سواحل را ممکن می‌سازد.