شبکه جهانی پایگاه های نظامی چین؛ قدم بعدی حزب کمونیست؟

اگرچه چین در حال حاضر فقط دو پایگاه نظامی برون مرزی در جیبوتی در شرق آفریقا و در تاجیکستان در آسیای میانه دارد، اما تاکید رئیس جمهور چین شی جین پینگ مبنی در سیاست گذاری جدید بر ایجاد یک ارتش در کلاس جهانی ممکن است سرعت حرکت ارتش چین به خارج از کشور را تسریع بخشد. برخی از کارشناسان نظامی ایالات متحده نگرانند که ارتش چین در کوتاه مدت راه اتحاد جماهیر شوروی را پیش بگیرد و شبکه پایگاه های جهانی خود را به سرعت گسترش دهد و این موضوع پای ایالات متحده و چین را به درگیری های غیر ضروری بکشاند.

اندیشکده آمریکایی RAND Corporation گزارشی تحقیقاتی منتشر کرد و اشاره کرد که موارد تاریخی نشان می‌دهد که اگر چین مصمم باشد، می‌تواند یک شبکه پایگاه جهانی در 20 سال آینده توسعه دهد.

کریستینا ال. گارافولا، یکی از نویسندگان گزارش گفت: «شی جین پینگ، هدف خود را برای تبدیل ارتش چین به یک ارتش در کلاس جهانی تا سال 2049 تعیین کرد، و یکی از بخش های این چشم انداز، تامین اجزای یک ارتش که به خارج از کشور می رود و می تواند توانایی های خود را فراتر از سواحل چین نشان دهد است. در واقع، از سال 2004 زمزمه های این هدف گذاری به گوش می رسید.

"گزارش توسعه نظامی و امنیتی چین" در سال 2022 که توسط وزارت دفاع ایالات متحده در 29 نوامبر منتشر شد همچنین اشاره کرد که شبکه لجستیک نظامی جهانی ارتش چین ممکن است عملیات نظامی ایالات متحده را مختل کند.

هدف ارتش آزادی بخش خلق کجا خواهد بود؟

گزارش RAND پس از ارزیابی 108 کشور با استفاده از 17 شاخص، 24 کشور را شناسایی کرد که ممکن است به ویژه برای پیگیری پایگاه‌ها و دسترسی پکن مناسب باشند، چهار کشور میزبان احتمالی که بالاترین امتیاز را دارند پاکستان، بنگلادش، کامبوج و میانمار هستند.

فلیکس چانگ، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاست خارجی در ایالات متحده، در اینباره گفت که از منظر عملیاتی، مهمترین چیز پایگاه کامبوج است که یک عامل تهدید مستقیم برای ارتش ایالات متحده است که در سنگاپور مستقر است محسوب می شود.

پایگاه‌های کامبوج و میانمار (که گمان می‌رود از دهه 1990 سایت‌های جمع‌آوری اطلاعات چین بوده‌اند) با توسعه پیدا کردن می‌توانند قابلیت‌های اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی با رادار های موج بلند برای کمک به بمب افکن ها یا حتی موشک‌های بالستیک ضد کشتی چین ارائه دهند.

این گزارش اشاره می کند که چهار منطقه اولویتی که چین ممکن است در ده تا بیست سال آینده به دنبال پایگاه و دسترسی باشد، خاورمیانه، آفریقا و منطقه اقیانوس هند، و اقیانوس آرام فرا تر از زنجیره اول جزایر است. 10 کشور از 24 کشور دارای امتیاز برتر برای میزبانی پایگاه ها در محدوده فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) قرار دارند.

در حالی که قرارداد امنیتی چین با جزایر سلیمان (در اقیانوس آرام) در سال گذشته باعث نگرانی ایالات متحده و همسایگانش شد، تحقیقات RAND نشان داد که اکثر کشورهای جزیره ای اقیانوس آرام، به استثنای پاپوآ گینه نو، فیجی و تیمور-لست، امتیاز پایینی در زمینه میزبانی پایگاه ها کسب کرده اند.

گالافورا از نویسندگان توضیح داد که کشورهای جزیره اقیانوس آرام از چین بسیار دور هستند و پشتیبانی کامل از آن ها در واقع یک کار بسیار سنگین است و علاوه بر این، این منطقه با چالش های شدید آب و هوایی نیز مواجه است.  بنابراین برای کشورهایی که به دنبال سرمایه‌گذاری در پایگاه‌های نظامی در خارج از کشور هستند، گاهی اوقات دمای شدید و طوفان‌های مکرر می‌تواند پرهزینه باشد.

بنابراین در منطقه سوم و چهارم یعنی اقیانوس آرام و اقیانوس هند، چین با چالش برای توسعه پایگاه های نظامی خارجی خودش روبرو است.

درس هایی از اتحاد جماهیر شوروی، درس هایی از چین

اوایل سال 1955، اتحاد جماهیر شوروی تصمیم گرفت به سرعت پایگاه های خود را در خارج از کشور گسترش دهد و تنها در دو دهه، شبکه ای از پایگاه های خارج از کشور را ایجاد کرد که از کوبا در نیمکره غربی تا ویتنام در آسیای جنوب شرقی را پوشش می داد. در حال حاضر، ایالات متحده 750 پایگاه نظامی در 80 کشور و منطقه در خارج از کشور دارد و چین تنها دو پایگاه برون مرزی در جیبوتی و تاجیکستان دارد.

استفان واتس، دانشمند ارشد علوم سیاسی در RAND و یکی از نویسندگان این گزارش گفت: «اگر پکن تصمیم به حفظ حضور نظامی جهانی در خارج از کشور داشته باشد، می‌تواند در چند دهه‌ پایگاه‌هایی در سراسر جهان ایجاد کند.» برخلاف دوره تاریخی که اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت، اکنون تمایل فزاینده ای برای کشورهای میزبان به تحریم پایگاه های نظامی خارجی وجود دارد، اما چین همچنین از مزایایی برخوردار است که اتحاد جماهیر شوروی فاقد آن بود، مانند انگیزه های اقتصادی.

از نظر انگیزه‌ها برای ایجاد شبکه‌ای از پایگاه‌های خارج از کشور، نویسندگان این گزارش استدلال می‌کنند که انگیزه اصلی پکن برای گسترش حضور ارتش چین در خارج از کشور، ریشه در میل به حفاظت از منافع خود، به‌ویژه پیگیری رشد اقتصادی پایدار به‌عنوان اساس حزب کمونیست‌ دارد.

این گزارش خاطرنشان می‌کند که پایگاه‌های خارج از کشور می‌توانند به حمایت از حضور مستمر ارتش چین و واکنش سریع در طول بحران‌ها و همچنین می‌توانند به‌عنوان مکان‌های مطالعه یا آموزش برون مرزی برای سربازان، چین استفاده شوند. پایگاه جیبوتی نیز با همین اهداف ایجاد شده است.

در حالی که پایگاه‌های خارج از کشور به ارتش چین پتانسیل انجام عملیات‌های رزمی در مقیاس بزرگ تر را در دور از خانه ارائه می‌دهند، آنها همچنان آسیب‌پذیر هستند. در این گزارش آمده است: "بعید است چین در 20 سال آینده این آسیب پذیری را با بودجه نظامی فعلی بتواند برطرف کند.

واتس خاطرنشان کرد که بسیاری از ناظران بر این باور بودند که پایگاه‌های خارج از کشور اتحاد جماهیر شوروی تهدید نظامی مستقیم کمی برای ایالات متحده محسوب می‌شد، زیرا ایالات متحده از پیشتازی عظیمی در ناوهای هواپیمابر و شبکه عظیمی از پایگاه‌های خارج از کشور برخوردار بود. اتحاد جماهیر شوروی از پایگاه‌های نظامی خارج از کشور برای درگیر شدن در رویارویی مستقیم با ایالات متحده استفاده نکرد، بلکه برای تعیین کنندگی در جنگ‌های محلی، مانند جنگ اوگادن در سال 1977 و جنگ‌های اسرائیل و اعراب در سال‌های 1967 و 1973 استفاده کرد.

اما واتس تاکید کرد که در دراز مدت، جاه طلبی های پایگاه جهانی چین ممکن است به جنگ های پیرامونی نیز منجر شود که در نهایت چین و ایالات متحده را درگیر خواهند کرد. او گفت که کشورهایی که مایل به دادن پایگاه‌های نظامی بزرگ در خارج از کشور به چین هستند، احتمالاً خودشان با چالش‌های امنیتی شدیدی مواجه خواهند شد و ساخت پایگاه‌ها توسط ارتش آزادیبخش چین ممکن است توازن قوای محلی را مختل کند و جنگ‌های داخلی و بین‌دولتی را آغاز کند.

اگر چین در این جنگ‌های پیرامونی دخالت کند، اوضاع می‌تواند تشدید شود و نه ایالات متحده و نه چین نمی‌خواهند چنین اتفاقی بیفتد. ژانگ فیلی از مرکز تحقیقات سیاست خارجی ایالات متحده معتقد است که تأثیر منفی شبکه جهانی پایگاه های ارتش چین بر شبکه پایگاه ها و بودجه دفاعی ایالات متحده میتواند مخرب باشد.

در اواخر جنگ سرد، دولت ریگان نیاز به تقویت ساخت نیروی دریایی داشت، که بودجه دفاعی ایالات متحده را تحت فشار قرار می داد؛ این موضوع امروز نیز می تواند اتفاق بیفتد. کشورهای نزدیک به پایگاه های چین را که به دنبال اجتناب از رویارویی با چین هستند را از ایالات متحده دور کند و در نتیجه با محروم شدن ایالات متحده از حمایت لجستیکی در کشور های این مناطق نیاز به افزایش قدرت دریایی مثل ناو های هواپیمابر بیشتر بوجود می آید و این باعث فشار بر بودجه دفاعی ایالات متحده می شود.

واکنش ایالات متحده چگونه است؟

گزارش RAND پیشنهاد می‌کند که ایالات متحده برای مقابله نیاز به گسترش بیشتر رادار های پیش اخطار و هواپیما های شناسایی در نزدیکی پایگاه های خارج از کشور چین دارد و بخش مهم تر این که از ابزارهای غیرنظامی برای کند کردن یا به حداقل رساندن نفوذ در حال گسترش ارتش چین استفاده کند.

راجیو رانجان چاتورودی، دانشیار دانشکده مطالعات تاریخی و دانشکده روابط بین‌الملل در دانشگاه نالاندا در هند در اینباره گفته بود که برای ایالات متحده یا دیگر قدرت‌های بزرگ دشوار است که مانع دیپلماسی فعال چین شوند.

همچنین تلاش‌هایی برای برجسته کردن تأثیر اقتصادی و امنیتی ناخواسته پروژه‌های زیرساختی بزرگ چین بر کشورهای میزبان وجود دارد. نشان دادن ریسک به کشور های مایل به همکاری با چین و همزمان ارائه گزینه‌های بیشتر دو راه کلیدی برای مقابله با دسترسی استراتژیک چین است.

واتس تاکید می کند که در مقایسه با شبکه پایگاه آمریکا مبتنی بر اعتماد عمیق به ناتو، روابط ابزاری مبتنی بر تبادل منافع در چین یا اتحاد جماهیر شوروی بسیار شکننده و کوتاه مدت است. به عنوان مثال، اتحاد جماهیر شوروی پول زیادی را در پایگاه های نظامی در مصر و سومالی سرمایه گذاری کرد، اما این پایگاه ها را تنها در چند سال از دست داد.

وی با اشاره به اینکه زمانی که کشور میزبان دیگر نیازی به اتحاد جماهیر شوروی نداشته باشد، پایگاه اتحاد جماهیر شوروی را از بین خواهد برد، گفت: "در دهه 1980، بسیاری از مردم در اتحاد جماهیر شوروی، بسیاری از افسران ارشد نظامی، پایگاه های نظامی خارج از کشور را به عنوان یک بازی احمقانه در نظر می گرفتند.

اگر چین خواهان پایداری پایگاه های نظامی در خارج از کشور است، به معنای برقراری روابط بلندمدت مبتنی بر اعتماد با کشور میزبان است که ایجاد آن بسیار دشوار است. در مجموع گزارش اندیشکده آمریکایی RAND Corporation اشاره می کند که جاه طلبی ها و توانایی های ارتش چین می توان به آن اجازه دهد تا در 20 سال آینده یک شبکه جهانی از پایگاه ها ایجاد کند. این موضوع هم برای چین از جهت حضور پایدار در کشور میزبان و هم برای آمریکا از جهت تاثیر منفی در نفوذ جهانی آن چالشزا است. در نتیجه‌ی گسترش پایگاه های چین هر چند احتمال رویارویی مستقیم با ایالات متحده کم است. اما می تواند جنگ در کشور های مناطق مختلف جهان را شعله ور کند.